Sau hơn một thập kỷ chăm sóc và thực hiện 3 đề tài nghiên cứu về đàn bò tót lai ở Ninh Thuận, dự án này như đi vào ngõ cụt. Số phận của “hậu duệ” bò tót cũng đang “treo lơ lửng” vì chưa có định hướng rõ ràng.
Con bò tót đực F1 phát triển tốt, vẫn giữ được sự hung hăng, hoang dã vốn có của bò tót rừng – Ảnh: AN ANH
Năm 2010, sự xuất hiện bất ngờ của một con bò tót đực hoang dã (Bos gaurus) tại khu vực rừng giáp ranh Ninh Thuận và Lâm Đồng đã mở ra hy vọng lớn cho giới khoa học.
Con bò tót này đã giao phối với bò nhà và tạo ra những con bò lai có thể hình đẹp, sức đề kháng tốt và được xem là bước đột phá về di truyền học. Ngay lập tức, 3 đề tài nghiên cứu từ cấp tỉnh đến cấp nhà nước liên tiếp được triển khai với ngân sách không nhỏ.
Từ giấc mơ “thuần hóa gene bò tót”…
Hơn 12 năm trôi qua, đàn bò lai từng được kỳ vọng là “giống bò siêu khỏe, siêu chống chịu” giờ đã già và mất dần khả năng sinh sản. Các thế hệ F2, F3 không ổn định về di truyền, thậm chí không có dấu hiệu nhận biết mang dòng máu bò tót.
Ông Nguyễn Anh Tuấn – phó giám đốc phụ trách Trung tâm Giáo dục môi trường và dịch vụ môi trường rừng (Vườn quốc gia Phước Bình) – cho biết đến nay những con bò tót lai F1 chưa có dấu hiệu sinh sản trong quần thể. Những con bò này chủ yếu phục vụ nhu cầu tham quan, giáo dục đa dạng sinh học.
Theo ông Tuấn, năm 2012 đề tài “Nghiên cứu giám định và khả năng sinh sản của bò tót lai F1 giữa bò nhà (Bos taurus) và bò tót (Bos gaurus)” được thực hiện tại vùng rừng giáp ranh tỉnh Ninh Thuận và Lâm Đồng.Đề tài này do Trung tâm Ứng dụng khoa học và công nghệ tỉnh Lâm Đồng phối hợp với Vườn quốc gia Phước Bình thực hiện với kinh phí khoảng hơn 2 tỉ đồng.
Năm 2014, đề tài nghiên cứu này kết thúc và dừng lại ở việc giám định nhiễm sắc thể và mua về 10 con bò tót lai F1 từ người dân.
Các bò tót F1 đực và cái đang được nuôi dưỡng trong môi trường bán tự nhiên ở Vườn quốc gia Phước Bình – Ảnh: AN ANH
Đến năm 2015, đề tài cấp nhà nước “Khai thác và phát triển nguồn gene bò quý hiếm tại vùng rừng giáp ranh 3 tỉnh Ninh Thuận – Lâm Đồng – Khánh Hòa” với kinh phí gần 6,8 tỉ đồng tiếp tục được 2 đơn vị trên thực hiện. Thời điểm này, đề tài nghiên cứu mua thêm của người dân một con bò tót cái F2 sau đó cho nhập đàn. Tổng đàn nâng lên 11 con (10 con F1 và 1 con F2).
Tuy nhiên kết thúc đề tài nghiên cứu này lại khiến dư luận “dậy sóng” với việc cả 11 con bò tót lai bị “bỏ rơi”, khiến chúng gầy trơ xương, cơ thể suy kiệt.
…Đến thực tế bằng 0
Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, sau khi bị “bỏ rơi”, đàn bò tót lai gồm 10 con F1 và 1 con F2 được bàn giao cho Vườn quốc gia Phước Bình để chăm sóc, nuôi dưỡng và tiếp tục thực hiện đề tài “Bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gene bò tót lai F1 giữa bò cái nhà (Bos taurus) và bò tót đực (Bos gaurus)” với kinh phí 2 tỉ đồng trong 5 năm 2020 – 2025.
Đề tài lần này đã di dời đàn bò về môi trường sống bán hoang dã, giúp đàn bò tót lai “hồi sinh” mạnh mẽ. Bò cái F2 giao phối với bò nhà sinh ra thế hệ F3.Riêng khả năng sinh sản trong quần thể đàn F1 gần như bằng 0. Số lượng bò tót lai F1 không tăng mà lại giảm so với ban đầu do 1 con F1 đã chết vì xung đột trong quần thể đàn.
Con bò tót cái trong 9 bò tót lai F1 hiện tại – Ảnh: AN ANH
“Hiện nay tổng đàn còn 9 con bò tót lai F1, 1 bò tót lai F2 và 1 bò tót lai F3. Những con bò F1 vẫn chưa có dấu hiệu sinh sản trong quần thể đàn. Cá thể đực và cái có giao phối nhưng không thụ thai và sinh con như kỳ vọng” – ông Tuấn nói.
“Rất nhiều người kỳ vọng những con bò tót lai F1 sẽ mở ra một hướng đi mới trong việc nhân giống để bảo tồn và phát triển nguồn gene quý hiếm, tuy nhiên vẫn chưa có kết quả” – ông Tuấn cho hay.
GS.TS Dương Nguyên Khang – Trường đại học Nông lâm TP.HCM – cho rằng về mặt khoa học, cá thể bò tót đực F1 giao phối để tạo ra thế hệ con tiếp theo là cực kỳ hiếm, với tỉ lệ thành công rất thấp, thậm chí là bằng 0. Bằng chứng là các cá thể bò tót lai F1 ở Vườn quốc gia Phước Bình khi giao phối với nhau vẫn chưa cho ra thế hệ con con.
Lý giải về điều này, GS.TS Dương Nguyên Khang cho biết bò tót (Bos gaurus) và bò nhà (Bos indicus hoặc Bos taurus) có bộ nhiễm sắc thể giống nhau về số lượng: 2n = 60.
Do đó, bò đực F1 có bộ nhiễm sắc thể 2n = 60, trong đó gồm 1 nhiễm sắc thể X từ mẹ (bò nhà) và 1 nhiễm sắc thể Y từ cha (bò tót).
Cấu trúc của 1 nhiễm sắc thể Y từ cha (bò tót) không đồng dạng về cấu trúc, nên khi giảm phân tạo giao tử cũng như hợp nhất tạo hợp tử sẽ không trọn vẹn hoặc không thể.
Bò cái F1 có màu vàng giống bò nhà nhưng mang hình thể bên ngoài giống bò tót rừng – Ảnh: AN ANH
Do đó, dù số lượng nhiễm sắc thể giống nhau, nhưng trình tự gene và vùng tương tác giữa các nhiễm sắc thể giới tính (Y của bò đực F1) có thể khác biệt đáng kể giữa hai loài.
Vì lý do này nên phần lớn bò tót đực F1 là vô sinh (bất thụ) do hiện tượng bất tương thích di truyền giữa hai loài bố mẹ. Hơn nữa, một số bò tót đực F1 có thể có tinh hoàn và bộ phận sinh dục phát triển bình thường, nhưng tinh trùng thường bị dị dạng hoặc không hoạt động.“Tuy nhiên nếu bò tót cái F1 giao phối với bò nhà đực thì khả năng thụ thai vẫn có, mặc dù khả năng này cũng rất thấp. Hơn nữa, tình hình hiện nay, đa số các cá thể bò tót lai ở Vườn quốc gia Phước Bình đã già, nên khả năng sinh sản cũng giảm dần” – GS.TS Khang cho hay.
Nỗi tiếc nuối của giới khoa học
Hiện nay đàn bò tót lai vẫn đang được nuôi dưỡng trong điều kiện bán hoang dã ở Vườn quốc gia Phước Bình. Tuy nhiên việc duy trì đàn bò đòi hỏi chi phí cao, mỗi năm riêng phần thức ăn và công chăm sóc cũng tiêu tốn hơn 100 triệu đồng. Trong khi đó các mục tiêu hướng tới vẫn đang còn bỏ ngỏ.
Bộ xương (bên trái) và bộ da của bò tót rừng được tạo hình trưng bày tại Vườn quốc gia Phước Bình – Ảnh: AN ANH
Đáng nói hơn, tháng 12 tới đây đề tài nghiên cứu hiện tại (đề tài thứ 3) về đàn bò tót lai sẽ kết thúc. Khi đó những con bò tót lai không còn được xem là trọng điểm nghiên cứu. Trong khi các tài liệu liên quan đều nằm lại trong các bản báo cáo chưa có tính ứng dụng.
Do đó, giấc mơ “thuần hóa gene rừng” có nguy cơ chấm dứt, để lại một bài học đắt giá về cách làm khoa học thiếu định hướng và thực tiễn.
Hơn 12 năm với 3 đề tài và hơn 10 tỉ đồng đã chi ra để nuôi dưỡng và nghiên cứu nhưng “kết quả là con số 0”. Vấn đề này không chỉ là nỗi tiếc nuối của giới khoa học, mà còn là lời cảnh báo cho những dự án khoa học thiếu chiến lược và giám sát.
Ông Nguyễn Anh Tuấn – phó giám đốc phụ trách Trung tâm Giáo dục môi trường và dịch vụ môi trường rừng (Vườn quốc gia Phước Bình) – cho biết đã liên hệ một số đơn vị để lên phương án chăm sóc, quản lý đàn bò sau khi đề tài nghiên cứu kết thúc vào tháng 12-2025.
Tuy nhiên, đơn vị hợp tác lại muốn di dời đàn bò ra khỏi Vườn quốc gia Phước Bình nên ban quản lý Vườn quốc gia Phước Bình chưa đồng ý.
“Trước mắt chúng tôi sẽ đề xuất các ngành chức năng hỗ trợ một phần kinh phí để nuôi dưỡng đàn bò. Về lâu dài chúng tôi sẽ xây dựng kế hoạch đưa đàn bò vào khai thác du lịch để sử dụng nguồn thu đó chăm sóc và nuôi dưỡng lại đàn bò” – ông Tuấn nói.
Trao đổi với Tuổi Trẻ Online, ông Võ Quang Lãm – phó giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Ninh Thuận – cho biết sở đã 2 lần gửi bản đề nghị Vườn quốc gia Phước Bình đề xuất phương án. Tuy nhiên đến nay đơn vị này chưa có báo cáo đề xuất phương án.
Vụ bị kết án 6 năm tù vì nuôi, bán gà lôi trắng: Chính quyền, kiểm lâm nói gì?
Việc người đàn ông nuôi, nhân giống và bán gà lôi trắng- động vật rừng nguy cấp, quý hiếm trong Sách Đỏ, bị tòa sơ thẩm kết án 6 năm tù gây chú ý dư luận. Chính quyền, kiểm lâm, gia đình, luật sư nói gì về việc này?
Kể từ ngày chồng là anh Thái Khắc Thành (SN 1980, trú xóm Thịnh Tâm, xã Đô Lương, tỉnh Nghệ An) bị Toà án nhân dân Khu vực 5, tỉnh Hưng Yên kết án 6 năm tù do vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm, chị Nguyễn Thị Oanh (SN 1992) vẫn chưa thể nguôi nỗi niềm.
"Gia đình tôi không ai biết đó là con vật nuôi bị cấm. Nếu biết vi phạm pháp luật thì chúng tôi sẽ không làm như vậy", chị Oanh xót xa nói.
Chị Oanh cho biết, anh Thành và chị kết hôn từ nhiều năm trước. Cả hai vợ chồng có với nhau 3 người con, trong đó con đầu 7 tuổi và bé út mới hơn 1 tuổi. Hằng ngày, chị Oanh làm việc ở một công ty gần nhà, còn anh Thành làm nghề nông, trồng cây cảnh, nuôi chim và thỉnh thoảng đi hát đám cưới để kiếm thêm thu nhập.
Vào năm 2022, anh Thành mua một con gà lôi trống từ một người không quen biết trên mạng xã hội để về nhà nuôi nhốt. Hai năm sau, cũng qua mạng xã hội, chồng chị liên hệ với người ở huyện Diễn Châu (cũ), trao đổi một con chim chích chòe lửa mà mình đang nuôi để lấy hai con gà lôi mái của người này, đưa về nuôi chung với con gà lôi trống đã mua trước đó.
Sau một thời gian nuôi, đầu năm 2025, gà mái sinh sản, nở được 10 con gà lôi con. Khi gà lớn, anh Thành rao bán trên mạng xã hội và có một tài khoản nhắn tin đặt hàng.
Anh Thành bán gà với giá khoảng 500 nghìn đồng/con, nhưng trong quá trình giao hàng, anh bị công an bắt quả tang, thu giữ 10 con gà tang vật. Công an sau đó đến khám nhà và thu giữ 3 con gà còn lại.
"Khi mua gà lôi về, chồng tôi nuôi chung với đàn gà nhà. Anh Thành đam mê cây cảnh và nuôi chim. Anh lấy đó làm thú vui chứ tôi nghĩ anh không biết là con vật nằm trong Sách Đỏ. Nếu biết gà bị cấm bán thì chắc chồng tôi sẽ không làm như vậy. Hơn 5 triệu đồng từ tiền bán gà để đổi lấy mức án 6 năm tù và tương lai của các con thiệt thòi vì cha đi tù, tôi nghĩ không ai lựa chọn", chị Oanh bày tỏ.
Cũng theo chị Oanh, từ ngày chồng bị bắt giữ, chị phải nghỉ hẳn công việc làm công nhân để ở nhà chăm sóc 3 đứa con thơ và mẹ chồng già yếu. "Mong cấp trên xem xét hoàn cảnh của gia đình, giảm nhẹ hình phạt để chồng tôi được trở về chăm sóc các con và mẹ chồng già yếu. Mẹ của anh cũng "gần đất xa trời", sợ rằng khi anh bị giam giữ lâu sẽ không còn có cơ hội về nhà gặp mẹ lần cuối. Các con ngày nào cũng hỏi bố bao giờ trở về, tôi không biết trả lời với các con như thế nào", chị Oanh buồn bã chia sẻ.
Trao đổi với PV VietNamNet, ông Thái Khắc Dũng, Trưởng thôn Thịnh Sơn, xã Đô Lương, tỉnh Nghệ An cho biết, kể từ khi anh Thành bị bắt giữ, hàng trăm người dân trong xóm đều bàng hoàng và xót thương.
Theo ông Dũng, sự việc anh Thành nuôi động vật quý hiếm, cả xóm không ai hay biết.
"Thành có đam mê nuôi chim, ca hát. Hằng ngày, nuôi chim, trồng cây cảnh, làm nông nghiệp và ai thuê hát đám cưới thì Thành đi hát để kiếm thêm thu nhập cho cả nhà", ông Dũng nói.
Trưởng thôn Thịnh Sơn kể, mấy năm trước, anh Thái Khắc Thành nuôi chim chích chòe, chào mào... Sau đó, có một số người ở huyện Diễn Châu (cũ) đưa gà lôi trắng lên đổi lấy chích chòe và cây cảnh. "Họ đổi lấy cây cảnh, chích chòe, còn anh Thành lấy 2 con gà mái và 1 con có từ trước đó. 3 cá thể gà này được Thành nuôi lớn và gà đẻ trứng, ấp nở ra được 10 con gà con", ông Dũng kể.
Ông Thái Khắc Dũng cho hay: "Thành không biết gà này bị cấm nên đăng bán để mua tivi cho các con xem vào dịp nghỉ hè. Nếu Thành biết đó là động vật quý hiếm thì tôi nghĩ công dân này không vi phạm, bởi ở địa phương anh này rất hiền lành và tuân thủ pháp luật. Hằng ngày, Thành cố gắng lao động để nuôi các con và mẹ già".
"Khi nghe tin Thành bị án tù vì nuôi gà quý, xóm làng đều bàng hoàng, thương cho hoàn cảnh của anh, mọi người đã ký giấy xin giảm án cho Thành", ông Dũng nói.
Ông Trần Văn Sơn, Chủ tịch UBND xã Đô Lương cũng cho biết: "Địa phương không nắm được việc anh Thành nuôi gà lôi trắng ở nhà. Gia đình anh Thành có hoàn cảnh khó khăn. Anh Thành là công dân có nhân thân tốt, do công dân thiếu hiểu biết về pháp luật, chứ không cố tình làm sai để gây ra hậu quả. Thực tế có nhiều người dân không biết con vật nào bị cấm, con nào được phép nuôi".
Xem xét về góc độ pháp lý, Luật sư Phan Văn Chiều, Giám đốc Công ty Luật Hà Châu (Đoàn luật sư tỉnh Hà Tĩnh) cho biết, trên cơ sở cấu thành tội phạm theo quy định pháp luật thì hành vi nuôi nhốt động vật hoang dã cấp quý hiếm mà chưa được cơ quan có thẩm quyền cấp phép rõ ràng là trái quy định. Cơ quan tiến hành tố tụng truy tố như vậy là không sai.
Tuy nhiên, qua diễn biến vụ việc, có thể nhận thấy rằng động cơ, mục đích của anh Thái Khắc Thành ở đây là nhân giống và bán lại, không mang tính chất giết thịt, triệt hạ đi nguồn động vật cấp quý hiếm này, do đó xét góc độ tính chất nguy hiểm của xã hội trong thực hiện hành vi của anh Thái Khắc Thành là không lớn.
"Sau khi Tòa án xét xử sơ thẩm, nếu bị cáo có đơn kháng cáo về việc xem xét lại mức án, xin giảm nhẹ hình phạt thì Tòa án cấp phúc thẩm sẽ tiến hành đánh giá lại bản án sơ thẩm, trên cơ sở đánh giá tính chất mức độ nguy hiểm của hành vi hậu quả xảy ra,... và các tình tiết khác của vụ án nếu thấy rằng mức án trên là chưa phù hợp thì Tòa án có thể xem xét giảm nhẹ cho bị cáo khi có đủ căn cứ theo quy định pháp luật", luật sư Phan Văn Chiều nói.
Theo một lãnh đạo hạt kiểm lâm, thuộc Chi cục kiểm lâm tỉnh Hà Tĩnh, gà lôi trắng được xếp vào danh mục động vật nguy cấp, quý hiếm, cần được bảo vệ. “Trước đây, gà lôi trắng được phép nuôi nhưng sau đó xếp vào động vật nằm trong Sách Đỏ, quý hiếm, cần được bảo vệ giống như loài hổ… nên cấm nuôi nhốt. Khi phát hiện người dân nuôi gà lôi trắng, nên vận động người dân giao nộp, thả về rừng, hướng dẫn người dân chấp hành pháp luật. Trong trường hợp người nuôi gà lôi trắng thiếu hiểu biết, không biết đó là loài quý hiếm thì phải có căn cứ chứng minh. Về pháp luật nên xem xét vì có thể gà này được nuôi từ thời điểm chưa bị cấm. Trước đây gà lôi trắng này được phép nuôi sinh sản, bán rầm rộ. Sau này luật cấm nuôi nhốt những loại nguy cấp. Nhiều người dân thấy gà đẹp nên nuôi và nhân giống chứ không biết đó là loài quý hiếm”, vị cán bộ hạt kiểm lâm nói. |
Theo hồ sơ vụ án, năm 2024, Thành lên mạng xã hội mua con gà lôi trống của người không quen biết ở Cần Thơ với giá 4,5 triệu đồng. Sau đó, cũng qua mạng xã hội, Thành liên hệ với người ở huyện Diễn Châu cũ, trao đổi một con chim chích chòe lửa mà mình đang nuôi lấy hai con gà lôi mái của người này, đưa về nuôi chung với con gà lôi trống đã mua trước đó. Cơ quan điều tra cho rằng, Thành không đăng ký với cơ quan có thẩm quyền về việc nuôi những con gà lôi trên. Quá trình nuôi, các con gà lôi mái đẻ được 13 trứng, 3 trứng bị hỏng, số còn lại ấp nở ra được 10 gà con. Đến tháng 3/2025, muốn bán gà lôi con lấy tiền, Thành lên mạng xã hội đăng bán gà lôi con. Ngày 26/3/2025, Thành đồng ý bán 10 cá thể lôi con cho một người không biết tên trên mạng, để lấy 6 triệu đồng. Đến ngày 2/4/2025, tổ công tác của công an Thái Bình kiểm tra tại đường DH07, xã Song An, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình (cũ), phát hiện ô tô biển số 37K-25841 đang vận chuyển 10 cá thể nghi là gà lôi trắng - loài nằm trong danh mục IB thuộc nhóm động vật nguy cấp, quý, hiếm. Tài xế khai chở số động vật này theo yêu cầu của Thái Khắc Thành. Khám xét nơi ở của Thành, cơ quan điều tra thu giữ thêm 3 cá thể gà lôi trắng (tên khoa học Lophura nycthemera), thuộc lớp chim, bộ gà, họ Trĩ. Theo kết quả điều tra, tổng cộng Thái Khắc Thành đã nuôi, sở hữu và vận chuyển 13 cá thể gà lôi trắng. |